languagelinks.org Blog

Ang kultura sa usa ka grupo sa katawhan gipadayag sa ilang pinulongan. Busa daghan kaayog pulong ang mga Eskimo alang sa “snow” kay mao man kini ang ilang kalibotan, samtang kita walay takdo nga ikatugbang niini sa lumad natong pinulongan kay wala may “snow” sa atong palibot.Apan ang mga Pilipino daghan sab ug terminolohiya alang sa “rice” kay mao man ning atong gikaon sa adlaw-adlaw. Duna tay bugas, bugas-mais, humay; lainlaing klase sa bugas –denorado, pilit (lainlaing klase sab sa pilit), ugbp; ang luto na nga bugas – kan-on, bahaw, sinanglag, linugaw; naa pa tay gihulam sa Espanyol nga arroz a la valenciana, arroz caldo, paella, ugbp; naa say mga pagkaon nga gihimo gikan sa bugas –puto, biko, palitaw, bitso-bitso, suman, bibingka, ugbp. Kini usa lamang ka ilustrasyon sa kamahinungdanon sa pinulongan alang sa katunhayan sa usa ka kultura.

Buhi ang lengwahe, mapun-an kini – pananglitan, karong bag-o, naa na sab tay kompyuter, internet, video, digital, video cam, ugbp sa pagpasabot nga miabot na ang teknolohiya sa atong kultura. Samtang nangawala na ang ubang mga pulong nga wala na gamita –busa tingali naglisod kaayo ta sa pasulit nga gipakig-ambit ni Tomas kay wala na nato masugoki kining mga pulonga.

Sa ato pa, ang pinulongan ang salamin sa kultura. Ug kay kita natawo man sulod sa usa ka kultura, makaingon kita nga ang atong sinultihan maoy bentana sa atong pagkamao. Kung ilimod nato ang atong pagkamao, unsa may atong barogan? Mga langyaw nga tinan-awan o opinyon kay mas sikat kini? Mga langyaw nga pinulongan kay sosyal?

Makasusubo nga palandongon nga pipila sa atong mga batan-on karon naghunahuna nga sikat sila kung mag-Iningles kaysa mag-Binisaya. Maayo na lang kay daghan pa kog matagboan nga mga tinun-an dinhi sa Unibersidad sa Pilipinas sa Diliman nga dili maulaw magbinisaya. Gani, nagtuon mag Binisaya ang ilang mga higalang Tagalog kay aron masabtan sila. Apan kadaghanan karon mag-code switch sa Ingles ug Bisaya o Tagalog. Madunggan usab kini sa mga taga-akademya, dili makadiretsog istoryag Binisaya, kay masaktan gayod kinig Iningles. Ngano man kaha? Tungod ba kay ang Iningles na ang dagan sa ilang hunahuna?

Maayo gayod ang makat-on sa Iningles kay makatabang kinig dako kanato sa atong pakigkukabildo sa kalibotan. Daghan usab ug trabaho nga atong makuha. Maayo gayod kini, basta dili lamang nato hikalimtan ang kaugalingon natong pinulongan. Dili gayod nato ikapadayag ang lumad natong kultura pinaagi sa ubang sinultihan.

Kung buot natong ipatunhay ug ipreserbar ang atong pinulongan, kinahanglan gamiton ta kini: itudlo sa atong mga anak, bisan asa kita –sa ubang nasod man o sa Pilipinas (nakaila kog daghang Bisaya sa Manila nga magtinagalog na sa ilang mga panimalay, busa dili na makamaong mobinisaya ang ilang mga anak); magsulat kitag mga balak, mga nobela, mga awit, mga komentaryo, ugbp. sa Binisaya; magpasiugda kitag mga indigay gamit ang Binisaya; mamulong kita sa mga miting gamit ang Binisaya, bisan pag larino kitang mo-Iningles.

Ang dangatan sa atong pinulongan anaa kanatong mga lumad nga naggamit niini. Tinuod nga gipairal sa atong gobierno karon ang Filipino ingon nga nasudnong pinulongan. Apan bisan pa niana, nagtuo ako nga dili mamatay ang Binisaya kung dili ta kini tugtan. Oo, mamatay lamang kini kung kitang mga Bisaya mismo ang moselyo sa lapida niini. Ipakita ta ngadto sa uban nga gimanggad nato ang atong pinulongan ug kita manglimbasog aron kini molambo ug motunhay. Kung dili kita ang maningkamot, kinsa pa man?

Pagkaanindot sa kultura nga atong namat-an! Pagkatahom sa pinulongan nga nahimong tulay niini ngadto sa kalibotan! Dili ta kini pasagdan kay basig kita mismo ang magdala niini ngadto sa pagkapukan. Ang mga Bisaya nga nagpakabana maoy makahatag ug kusog sa atong kultura ug pinulongan. Magpahitakos kita aron makab-ot ta ang atong gidamgo nga pagtamod sa atong isigka-Pilipino ug sa kalibotan.

Alang sa kultura ug dilang Binisaya,

Jessie Grace U Rubrico, PhD
www.languagelinks.org
Philippine languages to the world!